မြန္စာေပ

မြန္ဘာသာစကား

ဤေဆာင္းပါးသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ အေရွ႕ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ထိုင္းနိုင္ငံ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ေျပာဆိုေသာ မြန္ဘာသာစကားအေၾကာင္း ျဖစ္သည္။ ထိုင္းနိုင္ငံအေရွ႕ေျမာက္ပိုင္း၊ လာအိုအေနာက္ေျမာက္ပိုင္းႏွင့္ မုန္၏ေျမာက္ပိုင္း ဗီယက္နမ္အမ်ိဳးသားဘာသာစကားတို႔အတြက္ မုန္းဘာသာစကားကို ၾကည့္ပါ။

မြန္ဘာသာစကားသည္ ျမန္မာနိုင္ငံႏွင့္ ထိုင္းနိုင္ငံတြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ မြန္လူမ်ိဳးတို႔အသုံးျပဳသည့္အေရွ႕ေတာင္အာရွသုံး ဘာသာစကားတစ္ခုျဖစ္သည္။ မြန္ဘာသာစကားသည္ ကေမၻာဒီးယား ဘာသာစကားႏွင့္ ဆင္တူေသာ္လည္း အေရွ႕ေတာင္အာရွ ေဒသရွိ ဘာသာစကား အမ်ားစုကဲ့သို႔ အသံအနိမ့္အျမင့္ အတက္အက်ရွိေသာ ဘာသာစကားမဟုတ္ေပ။ ယေန႔ မြန္ဘာသာစကားကို လူဦးေရ တစ္သန္းထက္နည္းေသာသူမ်ားက ေျပာဆိုလ်က္ရွိၾကသည္။ မၾကာေသးမီႏွစ္မ်ားကမြန္ဘာသာစကားအသုံးျပဳမွုမွာ အထူးသျဖင့္ ငယ္ရြယ္ေသာမ်ိဳးဆက္အတြင္း လ်င္ျမန္စြာက်ဆင္းလ်က္ရွိသည္။ မြန္မ်ိဳးႏြယ္ အမ်ားစုသည္ ဗမာဘာသာစကား တစ္မ်ိဳးတည္းကိုသာ ေျပာဆိုၾကသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ မြန္ဘာသာစကား ေျပာဆိုသူအမ်ားစုသည္ မြန္ျပည္နယ္တြင္ ေနထိုင္ၾကၿပီး တနသၤာရီတိုင္း ႏွင့္ ကရင္ျပည္နယ္ တို႔တြင္လည္း မြန္စကားကို ေျပာဆိုၾကသည္။ မြန္စာေပ အေရးအသားသည္ အိႏၵိယနိုင္ငံရွိ ျဗာမီအေရးအသား မွဆင္းသက္လာၿပီး ဗမာစာေပ အေရးအသား၏ မူလအစျဖစ္သည္။

သမိုင္း
ျမန္မာ့သမိုင္းတြင္ မြန္ဘာသာစကားသည္ အေရးပါေသာ ဘာသာစကားျဖစ္သည္။ ေအဒီ ၁၂ ရာစု တိုင္ေအာင္ ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္း၏ ဘာသာစကားမတူသူခ်င္း ဆက္သြယ္ရာတြင္ ေျပာဆိုၾကသည့္ အေရာအေႏွာစကား ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္း ေအာက္ပိုင္း ေတာင္ၾကား မြန္မင္းေနျပည္ေတာ္မ်ား အတြင္းသာမက ပုဂံေခတ္ (ပုဂံ) ဗမာနိုင္ငံ အထက္ျမစ္ဖ်ားအထိ အသုံးျပဳခဲ့ၾကသည္။ ၁၀၅၇ ခုႏွစ္တြင္ မြန္မင္းေနျပည္ေတာ္ သထုံျပည္သည္ ပုဂံနိုင္ငံ လက္ေအာက္သို႔ က်ေရာက္ၿပီးေနာက္တြင္လည္း အထူးသျဖင့္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားေသာ မြန္စာေပသည္ဆက္လက္၍အဓိက ဘာသာစကားျဖစ္ ခဲ့သည္။ပုဂံဘုရင္က်န္စစ္သားမင္း(၁၀၈၄၁၁၁၂)သည္ မြန္ယဥ္ေက်းမွုကိုျမတ္နိုးခဲ့ၿပီး မြန္ဘာသာစကားကိုအားေပးခ်ီးေျမႇာက္ခဲ့သည္။ ၎အုပ္စိုးစဥ္ကာလအတြင္း မြန္အေရးအသားသည္ျမန္မာစာေပအေရး အသား တီထြင္ဖန္တီးမွု၏ အရင္းခံ ျဖစ္ခဲ့သည္။ မြန္ေခတ္တြင္ က်န္စစ္သားမင္းသည္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားေသာ မ်ားစြာေသာ ကမၺည္းေက်ာက္စာမ်ားကိုထားရစ္ခဲ့သည္။ထိုအခ်ိန္ကာလအတြင္း ပါဠိ၊ ပ်ဴ၊ မြန္ ႏွင့္ ျမန္မာစာတို႔ျဖင့္ မ်က္ႏွာေလးဖက္တြင္ အတၳဳပၸတၱိဇာတ္ေၾကာင္း တစ္ခုတည္းကို ေဖာ္ျပေရးသားထားေသာ ျမေစတီေက်ာက္စာကို ထြင္းခဲ့သည္။သို႔ရာတြင္ က်န္စစ္သားမင္း နတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ မြန္ဘာသာစကား အသုံးျပဳမွုမွာ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားအတြင္းက်ဆင္းခဲ့သည္။ မြန္ႏွင့္ပ်ဴတို႔အစားေရွးဗမာဘာသာစကားကို ဘာသာစကားမတူသူခ်င္း ဆက္သြယ္ရာတြင္ေျပာဆိုၾကသည့္ အေရာအေႏွာစကား အျဖစ္ စတင္ အစားထိုးခဲ့ၾကသည္။

ပ်က္သုဥ္းသြားေသာ ဒြြါရဝတီမင္းေနျပည္ေတာ္မွ မြန္ကမၺည္းစာမ်ားမွာ ထိုင္းနိုင္ငံတြင္ ျပန႔္က်ဲေနသည္။ သို႔ရာတြင္ ဝင္ေရာက္ေနထိုင္ၾကသူမ်ားမွာ မြန္၊ မြန္ႏွင့္မေလး ကျပားမ်ား၊ သို႔မဟုတ္ ခမာမ်ား ျဖစ္ၾကသည္ဟူ၍ကား ရွင္းလင္းကြဲျပားမွု မရွိပါေခ်။ ေနာက္မွေပၚေပါက္လာေသာ ကမၺည္းစာမ်ားႏွင့္ လာဗိုကဲ့သို႔ေသာ မင္းေနျပည္ေတာ္မ်ားတို႔မွာ ခမာတို႔ လက္ေအာက္ခံျဖစ္ၾကသည္။ ပုဂံက်ရွုံးၿပီးေနာက္ မြန္ဘာသာစကားကို ယခုေခတ္ ေအာက္ျမန္မာျပည္ ျဖစ္ေသာ လြတ္လပ္သည့္ မြန္မင္းေနျပည္ေတာ္ ဟံသာဝတီ ပဲခူး (၁၂၈၇-၁၅၃၉) တြင္ ဘာသာစကားမတူသူခ်င္း ဆက္သြယ္ရာတြင္ ေျပာဆိုၾကသည့္ အေရာအေႏွာစကားအျဖစ္ ျပန္လည္အသုံးျပဳလာခဲ့ၾကသည္။ ၁၉ ရာစု အလယ္တိုင္ေအာင္ မြန္လူမ်ိဳးတို႔ အမ်ားစုေနထိုင္ေသာ ေအာက္ျမန္မာျပည္တြင္ မြန္ဘာသာစကားကို ပ်ံ႕ႏွ႕ံသုံးစြဲခဲ့ၾကသည္။

၁၈၅၂ ခုႏွစ္ ေအာက္ျမန္မာျပည္ကို ၿဗိတိသၽွ တို႔သိမ္းပိုက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ေျပာင္းလဲခဲ့ၿပီး ဧရာဝတီျမစ္ဝကၽြန္းေပၚ ေဒသ တြင္လယ္ယာလုပ္ငန္း ဖြံ့ၿဖိဳးတိုးတက္ရန္အတြက္ လာေရာက္ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္ျခင္းကို အားေပးခဲ့သည္။ ေဒသတြင္းသို႔ အိႏၵိယ ႏွင့္ တ႐ုတ္နိုင္ငံတို႔မွ လူမ်ားအပါအဝင္ ျမန္မာနိုင္ငံ၏ အျခားေသာ ေနရာေဒသ မ်ားမွလူမ်ား အစုလိုက္အျပဳံလို္က္ ေျပာင္းေရႊ႕လာေရာက္ ေနထိုင္ျခင္းသည္ မြန္ဘာသာစကားကို တတိယေျမာက္ ဘာသာစကားအျဖစ္ အဆင့္ ေလၽွာ့က်ေစခဲ့သည္။ ကိုလိုနီၿဗိတိသၽွတို႔ အုပ္စိုးခဲ့စဥ္ကာလအတြင္း ဘာသာစကားမွာ နည္းပါးဆုတ္ယုတ္ခဲ့ၿပီး ၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ျမန္မာနိုင္ငံ လြတ္လပ္ေရး ရၿပီးအခ်ိန္မွစ၍ ေျပာဆိုသူအေရအတြက္ လ်င္ျမန္စြာ က်ဆင္းမွုကို ေတြ႕ၾကဳံခဲ့ရသည္။ ေနာက္ဆက္ခံေသာ ျမန္မာအစိုးရတို႔မွ ေထာက္ပံ့မွု အနည္းငယ္ သို႔မဟုတ္ လုံးဝမရရွိဘဲ မြန္ဘာသာစကား (အထူးသျဖင့္ မြန္အေရးအသား) ကို အမ်ားစုအားျဖင့္ မြန္ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ားက ဆက္လက္ ျပန႔္ပြားေစခဲ့သည္။ မြန္ဘာသာစကား သုံးစြဲမွုလမ္းညႊန္မွာ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ မြန္ေတာ္လွန္ေရးသမားမ်ား ထိန္းခ်ဳပ္ေသာ နယ္ေျမေဒသထဲ၌ ရွင္သန္ေနပါသည္။ (ေနာက္ပိုင္ကာလတြင္ မြန္ေက်းရြာမ်ားတြင္ ကိုယ္ထူကိုယ္ထ မူလတန္းႏွင့္အလယ္တန္းထိေက်ာင္းမ်ားဖြင့္နိုင္ခဲ့ပါတယ္ ဆရာ/မ မ်ားကိုဆရာျဖစ္သင္တန္း ဖြင့္ေပးခဲ့သလို အစိုးရျပဌာန္းစာေတြလည္း သင္ၾကားရပါတယ္ ျမန္မာစာကို ျမန္မာလို သင္ၿပီးသခၤ်ာ၊ပထဝီ၊သမိုင္း၊သိပၸံ၊သဒၵါ၊သၿဂႋဳလ္ ကိုမြန္ဘာသာျဖစ္ သင္းၾကားရပါတယ္)

ေဒသသုံးစကားမ်ား
ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ မြန္လူမ်ိဳးတို႔ေနထိုင္သည့္ ေဒသအမ်ိဳးမ်ိဳးမွ လာေသာ ေဒသသုံး မြန္ဘာသာစကား အဓိက သုံးမ်ိဳးရွိသည္။ ၎တို႔မွာဗဟို ေဒသသုံးစကား (မုတၱမ ႏွင့္ေမာ္လၿမိဳင္ပတ္ဝန္းက်င္ဧရိယာ)၊ ပဲခူး ႏွင့္ ေရး တို႔ျဖစ္သည္။ အားလုံးမွာ အျပန္အလွန္ နားလည္နိုင္သည္။ ထိုင္းမြန္တို႔တြင္မြန္တို႔၏ ျမန္မာေဒသသုံးစကားႏွင့္ျခားနားခ်က္အခ်ိဳ႕ရွိေသာ္လည္း ၎တို႔ကိုႏွစ္ဖက္စလုံးမွနားလည္နိုင္ပါသည္။

အေရးအသား
မြန္စာေပအေရးအသားမွ ျမန္မာစာေပအေရးအသား ဆင္းသက္လာသည္။ သို႔ရာတြင္ ကြဲျပားေသာ စာလုံးအေတာ္မ်ားမ်ားႏွင့္ ျမန္မာစကားတြင္မရွိေသာအသံထြက္စနစ္ကိုျပသည့္အသံထြက္ကြဲေအာင္ စာလုံးေပၚတြင္ျပေသာ အမွတ္အသားမ်ားကို အသုံးျပဳသည္။ အလယ္စာလုံး “လ” ၏ အသံထြက္ကြဲေအာင္ စာလုံးေပၚတြင္ျပေသာ အမွတ္အသားကို စာလုံး၏ ေအာက္တည့္တည့္တြင္ ေရးသည္။

စကားလုံးအသံထြက္မ်ားကိုေလ့လာသည့္ပညာ

ဗျည်းများ

	ႏွုတ္ခမ္း	အေပၚသြားႏွင့္လၽွာထိၿပီးဆိုရေသာအသံ	အာေခါင္သံ	လၽွာရင္းသံ	အာေခါင္ရင္းသံ
ႏႈတ္ခမ္းပိတ္	p pʰ ɓ	t tʰ ɗ	c cʰ	k kʰ	ʔ
သြားစိသံ		s	ç 1		h
ႏွာေခါင္းသံ	m	n	ɲ	ŋ
အာလုပ္သံ	w	l, r	j

သရမ်ား

အေရွ႔	အလယ္	အေနာက္
သရတို	i		u
သရအလတ္	e	ə	o
သရဆြဲအလတ္	ɛ	ɒ	ɔ
သရဆြဲ		a

အသံ ပိုင္းဆိုင္ရာမွတ္တမ္းမ်ား

ပတ္ဝန္းက်င္ရွိ ျမန္မာ ႏွင့္ ထိုင္း ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ကြဲျပားစြာ၊ မြန္ဘာသာစကားမွာ အသံအနိမ့္အျမင့္ အတက္အက်ရွိေသာ ဘာသာစကားမဟုတ္ေပ။ မြန္-ခမာ ဘာသာစကား အေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ သရအသံထြက္ သို႔မဟုတ္ အသံအနိမ့္အျမင့္ရွိေသာ သရသံစနစ္ကို အသုံးျပဳသည္။ ထိုစနစ္တြင္ အသံထြက္ရာတြင္ ျပဳလုပ္လိုက္ေသာ အသံ၏ အရည္အေသြးမွာ ဘာသာစကား၏ အသံရင္းမ်ားႏွင့္ ဆိုင္သည္။ မြန္ဘာသာစကားတြင္ သရသံ အနိမ့္အျမင့္ ႏွစ္ခုရွိသည္။

ရွင္းလင္းေသာ (ျဖစ္နိုင္ေျခရွိျခင္းျပႀကိယာ) အသံ၊ ဘာသာေဗဒ ပညာရွင္အမ်ိဳးမ်ိဳးက သာမန္ မွ တကၽြိကၽြိ တကၽြက္ကၽြက္ ျမည္ေသာအသံ အထိတိုင္ေအာင္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေလ့လာသည္။

အသက္ရွူသံ၊ သရသံမ်ားတြင္ ထူးျခားေသာ အသက္ရွူသြင္းသကဲ့သို႔ အရည္အေသြးရွိသည္။

ေအာက္ေဖၚျပပါဥပမာမွာ အသံေလးေလးထြက္ရန္ သရအကၡရာေပၚ၌ ေဖၚျပထားေသာ အမွတ္အသား ျဖစ္သည္။

နာမ္မ်ား ႏွင့္ နာမ္ပုဒ္မ်ား

အနည္းကိန္း ႏွင့္ အမ်ားကိန္း

မြန္ဘာသာစကား နာမ္မ်ားမွာ ကိန္းဂဏန္းမ်ားအတြက္ သရသံေျပာင္းလဲျခင္း မရွိပါ။ ဆိုလိုသည္မွာ၎တို႔၌ အနည္းကိန္းႏွင့္ အမ်ားကိန္းအတြက္ သီးျခားပုံစံမ်ားမရွိပါ။

IPA	sɔt pakaw	mòa	mèa
ရွင္းလင္းခ်က္	ပန္းသီး	တစ္	လံုး

"ပန္းသီးတစ္လံုး"

IPA	sɔt pakaw	ɓa	mèa
ရွင္းလင္းခ်က္	ပန္းသီး	ႏွစ္	လံုး

"ပန္းသီးႏွစ္လံုး"

အမ်ိဳးအစားသတ္မွတ္ခြဲျခားျခင္း

အျခားေသာ အေရွ႕ေတာင္အာရွ ဘာသာစကားမ်ားကဲ့သို႔ မြန္ဘာသာစကားတြင္ အမ်ိဳးအစား ခြဲျခားသတ္မွတ္ျခင္းမ်ားရွိၿပီး ကိန္းဂဏန္းမ်ားႏွင့္ တြဲဖက္ ေပၚထြက္လာေသာ နာမ္တို႔အတြက္ အသုံးျပဳသည္။ အမ်ိဳးအစားသတ္မွတ္ ေရြးခ်ယ္နိုင္ရန္မွာ နာမ္ပါဝင္ေသာ စကားလုံးမ်ားႏွင့္ ဝါက်မ်ား၏ အဓိပၸါယ္ ေျပာင္းလဲမွုအေပၚ မူတည္သည္။

IPA	kaneh	mòa	tanəng
ရွင္းလင္းခ်က္	ေဘာပင္	တစ္	ေခ်ာင္း

ေဘာပင္တစ္ေခ်ာင္း

IPA	chup	mòa	tanɒm
ရွင္းလင္းခ်က္	သစ္ပင္	တစ္	ပင္

သစ္ပင္တစ္ပင္

ဝါက်မ်ား

မွန္ကန္ေသာဝါက်မ်ား

ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ဥပမာမ်ားအတိုင္း မြန္ဘာသာစကား ဝါက်မ်ားအတြက္ သမားရိုးက်စာလုံး အစီအစဥ္မွာ ကတၱား-ႀကိယာ-ကံ တို႔ျဖစ္သည္။

IPA	ʔoa	ran	hau	toa	ya.
ရွင္းလင္းခ်က္	ကၽြန္ေတာ္	၀ယ္	ဆန္	အျဖည့္စကား	ဟုတ္မွန္ေၾကာင္းေျပာသည့္စကား

ကၽြန္ေတာ္ဆန္၀ယ္ခဲ႔သည္။

IPA	Nyeh	tɔʔ	paton	kɒ	ʔua	pàsa	ʔengloit
ရွင္းလင္းခ်က္	တတိယနာမ္စား	အမ်ားကိန္း	သင္	ကို	ပထမနာမ္စား	စာ	အဂၤလိပ္စာ

သူတို႔ကၽြန္ေတာ့္ကိုအဂၤလိပ္စာသင္ေပးခဲ႔သည္။

ေမးခြန္းမ်ား

ဟုတ္သည္-မဟုတ္ပါ ေမးခြန္းမ်ားကိုဝါက်အဆုံးစကားလုံး ဟ ျဖင့္ေဖၚျပထားသည္။

IPA	ɓè	ʃìa	pəng	toa	ya	ha?
ရွင္းလင္းခ်က္	သင္	စား	ထမင္း	စကားဆက္	ဟုတ္မွန္ေၾကာင္းေျပာသည့္စကား	အေမးစကား

သင္ထမင္းစားၿပီဒၿပီလား

Wh ေမးခြန္းမ်ားဟုေခၚေသာ ဘာေၾကာင့္ဟူေသာ အေၾကာင္းၿပ ေမးခြန္းမ်ိဳးကို မတူညီေသာ ဝါက်အဆုံးစကားလုံး ေရာင္ ျဖင့္ေဖာ္ျပထားသည္။ အေမးဝါက် စကားလုံးတို႔သည္ Wh ေမးခြန္းစာလုံးမ်ားႏွင့္ အတူတြဲေနရန္မလိုေပ။အဓိပၸယ္မွာ ၎ေမးခြန္းစာလုံးကို ဝါက်ေရွ႕၌ထားရန္မလိုအပ္ေပ။

IPA	Tala Ong	kratkraw	mu	ràu?
ရွင္းလင္းခ်က္	တာလာေအာင္း	ေလွ်ာ္	ဘာ	အေမးစကား

တာလာေအာင္းဘာေလွ်ာ္ခဲ႔လည္း