ျမန္မာ့သမိုင္းတေကြ႕မွ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔

ျမန္မာ့သမိုင္းတေကြ႕၌ မင္းေလာင္းဗႏၶကရေသ့ထက္ေစာ၍ မင္းေလာင္းအျဖစ္ ေက်ာ္ေစာခဲ့သူကား ျမင္းမူၿမိဳ႕နယ္ ပဲကူ႐ြာသား ေမာင္သန္႔ ျဖစ္သည္။

စာေရးဆရာ ဥာဏက မဂၢဇင္းတစ္ေစာင္တြင္ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ဤသို႔ ေရးခဲ့ဖူးသည္။ ျမင္းမူနယ္​ ႐ြာတစ္႐ြာတြင္ မင္းေလာင္ေမာင္သန္႔သည္ ျမင္းမူျမင္းႀကီးကို စီး၍ တန္ခိုးႀကီးဘုရားမ်ားကို ေ႐ႊခ်ခဲ့ေၾကာင္း၊ ေမွာ္ဇာ႐ြာ႐ွိ နန္းဦးဘုရား ကိုလည္း ေ႐ႊခ်ခဲ့ေၾကာင္း၊ ထိုႏွစ္က ဘုရားပြဲေတာ္ျဖစ္ရာ ေျပာင္း႐ိုးစဥ္းရာမွ အ၀တ္ေပၚမီးက်ကာ လက္႐ုံးက မီးေတာက္သည္ဆို၍ အမ်ားက သူရဲေကာင္းအျဖစ္ ကိုးကြယ္ၾကသည္။ ႀကိတ္ေျမွာက္ၾကသည္။ ေမာင္သန္႔ကိုယ္တုိင္ကလည္း တကယ္ပင္ မိမိသည္ မင္းေလာင္းျဖစ္လာၿပီဟု ထင္ျမင္လာခဲ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ေနာက္ပါအင္အားတျဖည္းျဖည္းေတာင့္တင္းရာမွ ျမင္းမူဂါတ္ကို ၀င္စီး၍ ေနာက္ဆံုးတြင္ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ဖမ္းဆီးခံရေၾကာင္း ေရးသားထားေလသည္။

၁၉၅၆ ခုႏွစ္ ေမလထုတ္ ႐ႈမ၀ ႐ုပ္စံုမဂၢဇင္းတြင္လည္း ဦးေတာ္သခင္ဆိုသူက “ဗမာ့ေတာ္လွန္ေရးစိတ္ဓာတ္ႏွင့္မင္းေလာင္း ေမာင္သန္႔” အမည္႐ွိ ေဆာင္းပါးကို ေရးသားခဲ့သည္။ အဆိုပါ ေဆာင္းပါးတြင္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၇၂ (ခရစ္ ၁၉၁၀) ခုႏွစ္တြင္ ၾကယ္တံခြန္ေပၚ၍ မင္းေျပာင္းမင္းလႊဲ ျဖစ္မည္ဟု နိမိတ္ဖတ္ၾကသည္။ သူရင္းငွားျဖစ္သူ ေမာင္သန္႔သည္ ေျပာင္း႐ိုးစဥ္းစဥ္ တဘက္မီး စြဲရာမွ အမ်ားက နိမိတ္ဖတ္သျဖင့္ မင္းေလာင္းဟုမွတ္ယူခဲ့ၾကသည္။ နတ္၀င္သည္တဦးကလည္း နတ္၀င္ပူးရင္း ေမာင္သန္႔ကို မင္းျဖစ္မည္ဟု ေဟာကိန္းထုတ္ခဲ့သည္။ ေမာင္သန္႔ကို အမ်ားက ေ႐ႊရင္နာဘုရားကို ျပန္တည္ၿပီး မင္းျဖစ္မည္ဟု ယံုၾကည္စြဲလန္းခဲ့ ၾကသည္။ နိဂံုးပိုင္းတြင္ မႏၱေလးေတာင္ႀကီး၌ ေမာင္သန္႔ႏွင့္ အေပါင္းပါလူ႐ွစ္ေယာက္အား ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၂၁ ရက္ေန႔တြင္ ျပစ္မႈ ထင္႐ွား၍ အိႏၵိယ ရာဇသတ္ႀကီး ပုဒ္မ ၁၂၁ အရ ႀကိဳးမိန္႔စီရင္ခ်က္ ခ်ခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

သို႔ကလို ေမာင္သန္႔၏ နယ္ခ်ဲ႕ေတာ္လွန္ေရးကို ေသးသိမ္ေအာင္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေရးသားေျပာဆိုေနသလို ၁၉၃၅ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ထုတ္ သူရိယမဂၢဇင္းတြင္ စာေရးဆရာႀကီး မဟာေဆြက ျမင္းမူနယ္ေမာင္သန္႔အေၾကာင္းကို ေရးသားထားျပန္သည္။ သူ၏ ေဆာင္းပါးတြင္ ျမင္းမူနယ္ပဲကူ႐ြာ၌ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ေမာင္သန္႔ သူပုန္ထခဲ့သည္။ လက္႐ုံးက မီးေတာက္သည္ကို ျမင္လုိက္ေသာ သူမွာ ပဲကူ႐ြာသား ကိုသာဦးဆိုသူျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ ေမာင္သန္႔အေၾကာင္းကို ျမင္းမူဌာနပိုင္ ဦးဘိုးၿငိမ္းက သြားေရာက္စစ္ေဆး သည္။ ပဲကူ႐ြာသူႀကီးမွာ ဦးဘိုးမွီျဖစ္သည္။ စစ္ကိုင္းခ႐ိုင္ ရာဇ၀တ္၀န္ ဂၽြန္ေဒါ့ဆန္ (John Dobson) ကိုယ္တုိင္ဆင္း၍ စစ္ေဆးသည္။ စစ္ကိုင္းသို႔ ေခၚလာကာ အေရးပိုင္ ေမဂ်ာဘိုး၀င္း (Major C.E. Bowen) ထံ ေခၚျပသည္။ ေမာင္သန္႔ကို ေနာက္ဆံုးဖမ္းေပးသူမွာ ပုလိပ္ အင္စပက္ေတာ္ ဦးစံခိုျဖစ္သည္ဟု တိတိက်က် ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။

ထုိစဥ္က ေမာင္သန္႔၏ ေတာ္လွန္ေရးသတင္းသည္ သာယာ၀တီ၊ ျပည္၊ ဓႏုျဖဴ၊ ေညာင္တုန္း၊ ပန္းတေနာ္ တို႔အထိ ပ်ံ႕ႏွံ႕ခဲ့ သည္။ တကၠသိုလ္စိန္တင္ေရးသားသည့္ ‘ကုလသမဂၢအတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္ ဦးသန္႔အတၳဳပၸတၱိ’ စာအုပ္တြင္ မင္းေလာင္းမင္းသန္႔ သူပုန္ထသည့္ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ ၂၂ ရက္ေန႔တြင္ ေမြးသျဖင့္ ေမာင္သန္႔ (ဦးသန္႔) ဟု သူ႔မိဘမ်ား (ဦးဖိုးႏွစ္၊ ေဒၚနန္းေသာင္) တို႔မွ အမည္ေပးခဲ့ေၾကာင္း ေရးသားထားေလသည္။ ဤမွ်အထိ မင္းေလာင္းမင္းသန္႔သတင္းသည္ လူထုအတြင္း စိမ့္၀င္ခဲ့သည္။

မင္းေလာင္းမင္းသန္႔ကို စစ္ကိုင္းတုိင္း၊ ျမင္းမူၿမိဳ႕နယ္ ပဲကူ႐ြာတြင္ ၁၈၉၀ ျပည့္ႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၂၀ ရက္ ၾကာသပေတးေန႔ တြင္ အဘ ဦးထြန္းပို၊ အမိ ေဒၚမယ္ရ တို႔မွ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ အမည္ႏွင့္ လုိက္ေအာင္ပင္ အသားညိဳညိဳႏွင့္ သန္႔သန္႔ျပန္႔ျပန္႔ ျဖစ္၏။

ငယ္စဥ္က ပဲကူ႐ြာအေ႐ွ႕ဘက္ ၀ါဆိုေက်ာင္းဆရာေတာ္ ဦးအရိယ၀ံသထံတြင္ စတင္ပညာသင္ၾကားခဲ့သည္။

မိဘႏွစ္ပါးဆင္းရဲႏြမ္းပါးေသာေၾကာင့္ ငယ္စဥ္မွာပင္ ေျမပိုင္႐ွင္ ဦးေအာ့အိမ္တြင္ သူရင္းငွားလုပ္ခဲ့ရသည္။ ေမာင္သန္႔တြင္ ေမြးခ်င္းသံုးဦး႐ွိသည္။ အစ္မအႀကီးဆံုးမွာ မေငြတင္ျဖစ္သည္။ ဒုတိယေမာင္သန္႔ ေမြးသည္။ ေမာင္သန္႔ေအာက္မွ ညီမ မကတံုးမ၊ မဂြက္ႀကီးတို႔ႏွစ္ဦး႐ွိသည္။ ၁၉၀၇ ခုႏွစ္တြင္ ေမာင္သန္႔သည္ မိဘမ်ားႏွင့္အတူ ေျမာက္႐ြာ၊ ေ႐ႊဘိုနယ္ ၀က္လက္နယ္ စပါးေတာ သို႔ ေျပာင္းေ႐ႊ႕လိုက္ပါသြားသည္။

၁၉၀၈ ခုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ တစ္ေန႔တြင္ ေျပာင္း႐ိုးစဥ္းေနစဥ္ ညာဘက္လက္႐ုံးမွ မီးဟုန္းဟုန္းေတာက္သည္ဟူေသာ သတင္းတစ္ခု ပ်ံ႕လာသည္။ အမ်ားက ေမာင္သန္႔ကို နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္ဆန္႔က်င္ေရးႏွင့္ ဆက္စပ္ျဖစ္လာၾကသည္။ လက္႐ုံးက မီးေတာက္သည့္ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔၊ အဂၤလိပ္မင္းကို တုိက္ခုိက္မည့္သူဟု ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္၊ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ား ပိုမ်ားလာၾကသည္။

မင္းေလာင္းဟူေသာ ဂုဏ္ပုဒ္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေမာင္သန္႔ကိုယ္တုိင္က သူ႔ကိုယ္သူ မင္းေလာင္းဟု မဆိုခဲ့ပါ။ ပတ္၀န္းက်င္ က သာ သူ႔ကို ‘မင္းေလာင္း’ ဟု သမုတ္ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္က အမ်ားျပည္သူတို႔က သီေပါမင္းတရားႏွင့္ စုဘုရားလတ္မိဘုရား တုိ႔ကို ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္ကာ ျမန္မာႏုိင္ငံကို အတင္းအဓမၼသိမိးပိုက္အုပ္စိုးေနေသာ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔ကို မုန္းတီးစိတ္နာခဲ့ၾက သည္။ အဂၤလိပ္တို႔ကို အံတုယွဥ္ၿပိဳင္တုိက္ခိုက္ႏုိင္မည့္ မင္းသားတစ္ပါးကို ေမွ်ာ္ကိုးေနၾကခ်ိန္လည္းျဖစ္သည္။ ထိုစဥ္ သီေပါမင္းတရား ပါေတာ္မူၿပီး ၂၅ ႏွစ္အၾကာတြင္ ေမာင္သန္႔လႈပ္႐ွားမႈေပၚလာ၍ ေမာင္သန္႔ကိုပင္ အားကိုးအားထားျပဳရမည့္ ပုဂၢိဳလ္ တစ္ဦး (၀ါ) မင္းေလာင္းအျဖစ္ ေမွ်ာ္လင့္ယံုၾကည္ခဲ့ၾကျခင္းသာ ျဖစ္သည္။

သို႔ကလို ေမာင္သန္႔၏ သတင္းမ်ားသည္ ပဲကူ႐ြာႏွင့္ အနီးအနား၀န္းက်င္ေက်း႐ြာအုပ္စုမ်ားသို႔ တျဖည္းျဖည္း ပ်ံ႕ႏံွ႕သြား သည္။ အဂၤလိပ္အစိုးရအား ေတာ္လွန္တိုက္ခုိက္ရန္ အခြင့္အေရးေကာင္းကို ေစာင့္လ်က္ ႐ွိေသာ ေမာင္သန္႔၏ ဦးေလးေတာ္သူ ဦးမွ်င္ ႏွင့္ ႐ြာသူႀကီးအခ်ိဳ႕က ေမာင္သန္႔သည္ ေမြးဖြားခ်ိန္မွစ၍ ထူးျခားေသာ အသြင္လကၡဏာမ်ားေတြ႕ရေၾကာင္း၊ အသက္ ၁၀ ႏွစ္ အ႐ြယ္မွစ၍ သက္သတ္လြတ္စားေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ သတင္းလႊင့္ခဲ့သည္။ ထို႔ျပင္ ေဗဒင္နကၡတ္တတ္ကၽြမ္းေသာ မ်ိဳးခ်စ္ပုဂၢိဳလ္အခ်ိဳ႕ ႏွင့္ တုိင္ပင္ၿပီး ေမာင္သန္႔သည္ အမွန္ပင္ လူ၀င္စားမင္းေလာင္းတစ္ဦးသာျဖစ္ကာ ျမန္မာႏိုင္ငံမွ မ်က္ႏွာျဖဴ အဂၤလိပ္တို႔အား အၿပီးတိုင္ ေတာ္လွန္ေမာင္းထုတ္လိမ့္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ထို႔ေနာက္တြင္ ႐ွင္ဘုရင္ျဖစ္လာၿပီး ျမန္မာႏုိင္ငံအား အုပ္စိုးလိမ့္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေမာင္သန္႔၏ ဇာတာတြက္ခ်က္၍ သတင္းလႊင့္ခဲ့ၾကသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ပဲကူ႐ြာတြင္ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔ ေပၚေနၿပီျဖစ္ေၾကာင္း သတင္းလႊင့္လ်က္႐ွိရာ အဖြဲ႕၀င္အင္အားတျဖည္းျဖည္း တိုးပြားလာခဲ့သည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ား၊ ေဗဒင္ပညာ႐ွင္မ်ား၊ တုတ္ၿပီး၊ ဓားၿပီး၊ ေသနတ္ၿပီး၊ ေဆးမ်ားစီရင္တတ္သည္ဆိုေသာ တိုင္းရင္း ဆရာမ်ား စသည္ျဖင့္ လူမ်ိဳးစုေပါင္းစံုပါ၀င္လာေလေတာ့သည္။ ေနာင္တြင္ ယင္းအဖြဲ႕မွာ ေမာင္သန္႔၏ အႀကံေပးအဖြဲ႕သေဘာမ်ိဳး ျဖစ္လာခဲ့သည္။

သို႔ကလို အေျခအေန၌ ေမာင္သန္႔အား ျမင္းမူဂါတ္က ေခၚယူစစ္ေဆးျခင္း၊ စစ္ကိုင္းအေရးပိုင္႐ုံးက ေမးျမန္းျခင္းမ်ားက ေမာင္သန္႔အား နယ္ခ်ဲ႕ေတာ္လွန္ေရးလုပ္ငန္းမ်ား လုပ္ရန္ တြန္းအားေပးလုိက္သကဲ့သို႔ ျဖစ္လာသည္။ ထိုအခါ ေမာင္သန္႔သည္ အဂၤလိပ္အစိုးရက မိမိအား အာ႐ုံစိုက္ေစာင့္ၾကည့္လာၿပီဟူေသာ အသိက ၀င္လာကာ ေနာက္ဆံုး၌ သူ႔ကၽြန္မခံၿပီဟူေသာစိတ္ဓာတ္ ျဖင့္ ေ႐ွ႕ဆက္တုိက္ပြဲ၀င္ရန္သာ ႐ွိေတာ့သည္ဟု ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်လိုက္ေတာ့သည္။

ျမင္းေခါင္းမင္းအႏြယ္ေတာ္ မီးခဲျပာဖံုးေတာ္လွန္ေရးသမားႀကီးမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ဗိုလ္ဆိုးသာ၊ ဗိုလ္ရာေဘာ္၊ ဗိုလ္ေမွ်ာ္၊ ဗိုလ္ရဲဇံတို႔က ေမာင္သန္႔ထံ ဗိုလ္၀င္ခံ၍ လက္႐ုံးဗိုလ္မ်ားျဖစ္လာၾက၏။ ေမာင္သန္႔၏ လက္႐ုံးဗိုလ္မ်ား၊ အရာေတာ္နယ္၊ ေျမာင္နယ္မွ ဗိုလ္မ်ား ၀င္လာၾကသည္။ ေ႐ႊဘိုနယ္၊ ဓႏုျဖဴနယ္မွ ဗိုလ္မ်ား၊ ျမင္းႏွင့္တကြ ေနာက္ပါမ်ားစု႐ုံးလာၾကသည္။ မံု႐ြာ၊ ေခ်ာင္းဦး၊ ေရဦး၊ ေကာလင္း၊ ၀န္းသိုနယ္တို႔မွ ေနာက္ပါေနာက္လုိက္မ်ားကလည္း လက္နက္လူသူစု႐ုံးလာၾကသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ေမာင္သန္႔၏ ေတာ္လွန္ေရးအင္အားစုမ်ားမွာ မ်ားျပားလာခဲ့သည္။

ေမာင္သန္႔၏ ေတာ္လွန္ေရးေနာက္သို႔ ကိုယ္တုိင္ကိုယ္က် ဓါးကိုင္၍ လုိက္သူမ်ား႐ွိသကဲ့သို႔ ဓါးကိုင္၍ မလုိက္ႏုိင္ေသာ္ လည္း သူ႔ကို ခ်စ္၍ ေနာက္ကြယ္မွအားေပးေနၾကသူမ်ား၊ ၾသဘာေပးေနသူမ်ားလည္း အမ်ားအျပား႐ွိသည္။

ပဲကူ႐ြာသား ျမင္းေခါင္းႀကီးသည္ ေနျပည္ေတာ္မွ တပ္ဆုတ္ခဲ့ကာ ပဲကူ႐ြာတြင္ လူသူစု႐ုံး၍ နယ္ခ်ဲ႕တို႔ကို အားၿပိဳင္ခဲ့သည္။ ပဲကူ႐ြာ၏ အေနာက္ေျမာက္အဂၢံေတာင္႐ိုးကို အေျချပဳကာ နယ္ခ်ဲ႕တပ္မ်ားႏွင့္ အနီးကပ္တုိက္ပြဲမ်ား ဆင္ႏႊဲခဲ့ဖူးသည္။

အဂၢံေတာင္႐ိုးသည္ ေတာ္လွန္ေရးအတြက္ ဘူမိနက္သန္မွန္ေသာေနရာျဖစ္သည္။ မ်ိဳးခ်စ္ေတာ္လွန္ေရးသမားတို႔၏ စခန္းေအာင္ေျမျဖစ္သည္။။ ေမာင္သန္႔သည္ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ႏွစ္ဦးပိုင္းတြင္ မိမိေနာက္လုိက္ေနာက္ပါမ်ားႏွင့္ ပဲကူ႐ြာမွ အဂၢံေတာင္႐ိုး သို႔ ထြက္ခဲ့ၾကသည္။ အဂၢံေတာင္႐ိုးမွာ ဧရာ၀တီျမစ္ကမ္းမွ ငါးမုိင္ခန႔္၊ ျမင္းမူႏွင့္ ဆိုေသာ္ ၂၅ မုိင္ခန္႔ ေ၀းကြာသည္။ ေတာရိပ္ ေတာင္ရိပ္လည္း ေကာင္းလွသည့္အျပင္ လူသူအေရာက္အေပါက္လည္း နည္းလွသည္။

မင္းေလာင္း ေမာင္သန္႔တို႔အဖြဲ႕သည္ ေတာင္႐ိုးတြင္ ခိုင္မာစြာ အေျခစိုက္လုိက္ေနေလသည္။ ေ႐ႊရင္နာဘုရားတြင္ စခန္းခ်စဥ္ကလို အုတ္ေအာ္ေသာင္းတင္း စည္း႐ုံးလူစု သည့္ နည္းျဖင့္ မျပဳလုပ္ေတာ့ဘဲ အေတာ္က်စ္က်စ္လ်စ္လ်စ္ ျပဳျပင္စည္း႐ုံးလာခဲ့သည္။ အႀကံေပးအဖြဲ႕၏ ဆႏၵအရ ေမာင္သန္႔သည္ လူတုိင္းကို အေတြ႕မခံေတာ့ဘဲ အထူးစိတ္ခ်ရသည့္ အတြင္းလူေခါင္းေဆာင္မ်ားကိုသာ ေတြ႕ဆံုေတာ့သည္။

ေမာင္သန္႔၏ ဘုန္းတန္ခိုးႏွင့္အစြမ္းသတၱိကို ယံုၾကည္၍ ၀င္ေရာက္လာသူမ်ားကို ပထမဆံုး ေသြးေသာက္အျဖစ္ သစၥာေရ တိုက္ၾကသည္။ စိတ္ခ်ရသည့္အဆင့္ ေသြးေသာက္မ်ားျဖစ္လာေသာအခါမွ ေမာင္သန္႔၏ အႀကံျပဳခ်က္အတုိင္း ဆရာေတာ္၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ားႏွင့္ ေလာကီပညာသည္ဆရာမ်ားက တုတ္ၿပီး၊ ဓါးၿပီး၊ ေသနတ္ၿပီး ေဆးမ်ား ထိုးေပးၾကသည္။ ဂါထာမႏၱာန္မ်ားကို လည္း က်က္မွတ္႐ြတ္ဖတ္သရဇၥ်ာယ္ေစသည္။ အဂၤလိပ္ကို မုန္းတီးစိတ္နာေနသူ ျမန္မာမ်ိဳးခ်စ္တို႔သည္ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔႐ွိရာ အဂၢံေတာင္တန္းတြင္ တျဖည္းျဖည္း စု႐ုံးလာၾကရာ လူ ၁၀၀၀ ခန္႔အထိ အင္အားေတာင့္တင္းလာသည္။ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔ အဖြဲ႕၏ သိမ္းသြင္းစည္း႐ုံးမႈေၾကာင့္ သူ႔အားယံုၾကည္သူမ်ားႏွင့္ သူ႔ကၽြန္ဘ၀မွ လြတ္ေျမာက္လိုေသာ ျမန္မာမ်ိဳးခ်စ္မ်ား၏ အဘက္ဘက္မွ ၀ိုင္း၀န္းေထာက္ပံ့ကူညီမႈေၾကာင့္ ေမာင္သန္႔တို႔ အဖြဲ႕သည္ ေငြေရးေၾကးေရး အေျခအေနႏွင့္ လူအင္အားအေတာ္ အသင့္ ခိုင္မာလာခဲ့သည္။

ထိုအခါ အဂၤလိပ္အစုိးရအား ရင္ဆုိင္တုိက္ခိုက္ႏိုင္ရန္ ေသနတ္လက္နက္မ်ားသာ လိုေတာ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ လက္နက္မ်ား ရ႐ွိေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္းေဆာင္႐ြက္ၾကရသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ ေၾကးရတတ္ပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္ ႐ြာသူႀကီးမ်ားသည္ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔ တို႔ အဖြဲ႕ကို ယံုၾကည္ၾကေသာေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ သူ႔ကၽြန္မခံလိုေသာ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ မိမိတို႔ပိုင္ ႏွစ္လံုးျပဴး တစ္လံုးျပဴး စသည့္ လက္နက္မ်ားကို တိတ္တဆိတ္ လာေရာက္အပ္ႏွံၾကသည္။

သို႔ရာတြင္ ေျပာပေလာက္ေအာင္ မရ႐ွိခဲ့ေပ။ တကယ္ေသနတ္အစစ္ေရာ၊ လုပ္ေသနတ္ပါ ေပါင္းမွ အလက္ ၃၀ မွ်သာ ရ႐ွိသည္။ သို႔အတြက္ လက္နက္ေကာင္းမ်ား ရ႐ွိေရးအတြက္ ပုလိပ္ဌာနမ်ား၊ စစ္ပုလိပ္စခန္းမ်ားကို စီးနင္းတုိက္ရန္ စီစဥ္ခဲ့သည္။

ထို႔ေနာက္ အခါေပးအဖြဲ႕က တြက္ခ်က္ေပးသည့္ ၁၉၀၉ ႏို၀င္ဘာလ ၄ ရက္ ၾကာသပေတးေန႔တြင္ ျမင္းမူဂါတ္တဲကို ၀င္ေရာက္စီးနင္းရန္ ရက္မွတ္လုိက္ၾကသည္။ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔အား တုိက္ခိုက္ရာတြင္ ျမန္မာမွန္သမွ် ရရာဓါးလက္နက္တို႔ ဆြဲကိုင္ ၿပီး လိုက္ပါတုိက္ခိုက္ၾကရန္လည္း အနီးအနားမွ ႐ြာမ်ားသို႔ အမိန္႔ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။

ထိုစဥ္က ျမင္းမူၿမိဳ႕နယ္၌ ႐ိုး႐ိုးပုလိပ္တပ္ဖြဲ႕၀င္ ၂၀ ခန္႔ အျပင္ အိႏၵိယစစ္ပုလိပ္ ေခၚ ႐ိုင္ဖယ္ေသနတ္ကို စစ္ပုလိပ္ ၁၅ ဦး ခန္႔ ႐ွိေနသည္။ ျမင္းမူပုလိပ္ဌာနအား ေမာင္သန္႔တို႔အဖြဲ႕က စီးနင္းတုိက္ခိုက္လိမ့္မည္ဆိုသည့္ သတင္းကို အဂၤလိပ္အလိုေတာ္ရိ သူႀကီးမ်ားထံမွ အခိုင္အမာ သတင္းႀကိဳသိ႐ွိထားသျဖင့္ ျမင္းမူနယ္ပိုင္၀န္ေထာက္က စစ္ကိုင္းအေရးပိုင္ထံသို႔ အစီရင္ခံတင္ျပထား ၿပီး ျဖစ္သည္။

ထိုအခါ စစ္ကိုင္းရာဇ၀တ္၀န္ (D.S.P) သည္ စစ္ပုလိပ္အခ်ိဳ႕ကို ေခၚယူလ်က္ ျမင္းမူၿမိဳ႕သို႔ ကိုယ္တုိင္ဆင္းလာၿပီး ျမင္းမူဂါတ္တဲတြင္ လူအင္အား၊ လက္နက္အင္အား ထပ္မံျဖည့္တင္းကာ ေမာင္သန္႔တုိ႔ တုိက္ခိုက္မည့္အခ်ိန္ကို ေစာင့္ဆိုင္းေနေလ သည္။ ထိုစဥ္က မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔၏ တပ္ဖြဲ႕ႀကီး အလံတလူလူေမာင္းသံတဒူဒူႏွင့္ ခ်ီတက္လာရာ ျမင္ရသူအေပါင္းအား အလြန္ပင္ ဇာတိေသြး ဇာတိမာန္ တက္ခဲ့သည္ဟု ေျပာစမွတ္ျပဳၾကေပသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂၇၂ ခုႏွစ္ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၈ ရက္၊ ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၉ ရက္ ဗုဒၶဟူး ေန႔တြင္ နံနက္ ၅ နာရီတြင္ လူ ၁၀၀၀ ခန္႔ အင္အား႐ွိေသာ ေမာင္သန္႔တို႔ အဖြဲ႕ႀကီးသည္ ျမင္းမူဂတ္တဲကို စီးနင္းတုိက္ခိုက္ခဲ့ ၾကသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ စစ္ကိုင္း ရာဇ၀တ္၀န္သည္ ဂါတ္တဲအတြင္း၌ ႐ွိေနၿပီး တုိက္ပြဲကို ကိုယ္တုိင္ဦးစီးစီမံလ်က္႐ွိသည္ဟု ဆိုသည္။ ဂါတ္တဲမွာ ႐ိုး႐ိုးသစ္သားဂါတ္တဲမ်ိဳးမဟုတ္ဘဲ အုတ္အဂၤေတသံတုိင္မ်ားျဖင့္ အခိုင္အမာ ခံတပ္သဖြယ္ ေဆာက္လုပ္ထား ေသာ ဂါတ္တဲျဖစ္သည္။

မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓါတ္တက္ၾကြေသာ္လည္း လက္နက္အင္အား မမွ်တမႈ၊ ေလ့က်င့္မႈႏွင့္ စည္း႐ုံးေရးအားနည္းမႈ မ်ားေၾကာင့္ ေမာင္သန္႔တို႔၏ အဂၤလိပ္အစိုးရအား ဆန္႔က်င္ပုန္ကန္ေသာ တပ္ဖြဲ႕ႀကီး၏ ျမင္းမူဂါတ္တဲတုိက္ပြဲကား နံနက္ ၈ နာရီခန္႔ တြင္ လံုး၀ၿပီးဆံုးသြားခဲ့ရေလသည္။ ေသသူႏွင့္ ဒဏ္ရာရသူ မနည္းလွေပ။ ေမာင္သန္႔၏ ဒဏ္ရာရလက္ေထာက္ဗိုလ္အခ်ိဳ႕လည္း ပုလိပ္မ်ား၏ ဖမ္းဆီးမႈခံခဲ့ရသည္။

ျမင္းမူဂါတ္တဲတုိက္ပြဲျဖစ္ပြားၿပီးေနာက္ မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔၏ တပ္ဖြဲ႕ႀကီးသည္ ၿပိဳကြဲခဲ့ရေလသည္။ အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ပုလိပ္တပ္ႏွင့္ စစ္ပုလိပ္တပ္တုိ႕ကလည္း ခံစစ္မွ တုိက္စစ္အသြင္သို႔ ေျပာင္းကာ ေမာင္သန္႔တို႔ေနာက္သို႔ ထပ္ၾကပ္မကြာလုိက္ေလ ေတာ့သည္။ ေမာင္သန္႔တို႔၏ အေျခခံစခန္းမ်ားျဖစ္ေသာ ပဲကူ႐ြာ၊ အာလကပၸ၊ ေ႐ႊရင္နာဘုရားႏွင့္ အဂၢံေတာင္တန္းမ်ားတြင္လည္း ပုလိပ္ႏွင့္ စစ္ပုလိပ္တပ္က ႀကိဳတင္ေနရာယူေစာင့္ဆုိင္းေနသျဖင့္ ေမာင္သန္႔တုိ႔လူစုမွာ ခိုနားစခန္းခ်ရန္ ေနရာပင္ မ်ားစြာ အခက္အခဲေတြ႕ရေလသည္။ တပ္ပ်က္သြားၿပီးေနာက္ ေမာင္သန္႔ႏွင့္အတူ ဦးေလးဦးမွ်င္အပါအ၀င္ အမာခံလူသူဟူ၍ မဆိုစေလာက္ သာက်န္႐ွိေတာ့သည္။ အစိုးရကလည္း ေမာင္သန္႔ႏွင့္ ေခါင္းေဆာင္အခ်ိဳ႕တို႔အား ဖမ္းဆီးေပးႏုိင္သူ သို႔မဟုတ္ အတိအက်သတင္း ေပးႏုိင္သူအား ေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးအတြက္ ဆုေတာ္ေငြ ၁၀၀၀ိ/- စီ ေပးမည္ဟု အမိန္႔ထုတ္ျပန္လိုက္ေလသည္။

ျမင္းမူဂါတ္တဲတုိက္ပြဲအၿပီး ၁၅ ရက္ခန္႔အၾကာတြင္ အထူးတပ္ဖြဲ႕မွ ေမာင္သန္႔တို႔ႏွင့္ အဖြဲ႕သည္ ျမင္းၿခံမွ တဆင့္ ရန္ကုန္သို႔ ရထားျဖင့္ ထြက္ခြာသည့္သတင္းအစအနကို ရ႐ွိခဲ့ေလသည္။ ယင္းေနာက္ ျမင္းၿခံမီးရထား႐ုံပိုင္အား စစ္ေဆးရာ ျမင္းၿခံမွ ရန္ကုန္သို႔ လုိက္ပါသြားေသာသူအေပါင္းမွာ ၁၀ ဦးခန္႔႐ွိေၾကာင္းႏွင့္ သူတို႔၏ ထုိင္ခံုနံပါတ္မ်ားကို ေပးအပ္ေလသည္။

ရာဇ၀တ္၀န္သည္ ရန္ကုန္ရဲမင္းႀကီးထံသို႔ ေၾကးနန္း႐ုိက္၍ အဆိုပါလက္မွတ္နံပါတ္မ်ားကို ကိုင္ေဆာင္ထားသည့္ ရန္ကုန္-ျမင္းၿခံ ခရီးသည္မ်ားအား ေခတၱထိန္းသိမ္းထားရန္ ေဖာ္ျပေလသည္။

ထို႔ေနာက္ ေမာင္သန္႔တို႔အဖြဲ႕သည္ ပုဇြန္ေတာင္ဘူတာတြင္ ရန္ကုန္ရဲမင္းႀကီးအမိန္႔ျဖင့္ ဖမ္းဆီးျခင္းခံရသည္။ မ်ားမၾကာမီ စစ္ကိုင္းရာဇ၀တ္၀န္သည္ ေမာင္သန္႔ အား ေကာင္းစြာသိ႐ွိသည့္ ပုလိပ္အရာ႐ွိတစ္ဦးႏွင့္ ေမာင္သန္႔တို႔အဖြဲ႕ထဲမွ ေမာင္ျဖဴဆိုသူႏွင့္ သိကၽြမ္းသူ ေမာင္ႀကီးတို႔အား ရန္ကုန္သို႔ေစလႊတ္၍ ေမာင္သန္႔တို႔အဖြဲ႕ ဟုတ္မဟုတ္ ေသခ်ာစြာစစ္ေဆးေစသည္။ ၄င္းတို႔က ေမာင္သန္႔ႏွင့္ အဖြဲ႕ အမွန္ပင္ျဖစ္ေၾကာင္း ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုသလို ေမာင္သန္႔တို႔အဖြဲ႕အား အေစာင့္အၾကပ္ထူထပ္စြာျဖင့္ ျမင္းၿခံသို႔ ျပန္လည္ပို႔ေဆာင္ေလသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ျမင္းၿခံေထာင္မွတဆင့္ စစ္ကိုိင္းေထာင္၊ ထိုမွတဖန္ မႏၱေလးအက်ဥ္းေထာင္သို႔ ေျပာင္းေ႐ႊ႕၍ စစ္ကုိင္းစက္႐ွင္မင္းတရား႐ုံးက အိႏၵိယရာဇသတ္ႀကီးပုဒ္မ ၁၂၁ ျဖင့္ တရားစြဲဆိုခဲ့သည္။

ေမာင္သန္႔ႏွင့္အတူ တရားစြဲခံရသူအမ်ားအျပား႐ွိရာ ၃၃ ဦးမွာ ႀကီးေလးသာ အျပစ္ဒဏ္ခံရသည္။ ေမာင္သန္႔အမႈကို ၁၉၁၀ ျပည့္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလအတြင္း စစ္ေဆးရာ ၆ လခန္႔ ၾကာျမင့္ခဲ့သည္။ တရားခံမ်ား ေ႐ွ႕ေနငွားရမ္းခြင့္ မရခဲ့ေခ်။ ကိုယ္တိုင္ေလွ်ာက္လဲ ျခင္း၊ ေျဖၾကားျခင္းသာ ျပဳလုပ္ခဲ့ရသည္။ ေမာင္သန္႔အမႈကို ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၂၁ ရက္ေန႔တြင္ စက္႐ွင္အမႈတြဲ အမွတ္ (၃၈/၁၉၁၁) အိႏၵိယ ပင္နယ္လ္ကုတ္၏ ပုဒ္မ ၁၂၁ ျဖင့္ စြဲခ်က္တင္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လ ၂၉ ရက္ေန႔တြင္ ႀကိဳးမိန္႔စီရင္ခ်က္ ကို အယူခံတင္သြင္းခဲ့ရာ တရား႐ုံးက ပယ္ခ်၍ ႀကိဳးမိန္႔ကို အတည္ျပဳခဲ့သည္။ ေမာင္သန္႔တို႔အမႈကို စီရင္သူမွာ စက္႐ွင္တရားသူႀကီး ေအမက္ဂရီဂါ (A. Mac Gregar – M.A., I.C.S) ျဖစ္သည္။ ေမာင္သန္႔ႏွင့္အတူ ဗိုလ္ေျမႇာင္၊ ဗိုလ္ရာေဘာ္၊ ဗိုလ္ကံပြင့္၊ ဗိုလ္ေ႐ႊတုတ္ တို႔ ႀကိဳးဒဏ္အျပစ္ေပးျခင္းခံရသည္။ က်န္ရဲေဘာ္ ၉ ဦးတို႔မွာ တသက္တကၽြန္း ( ကပၸလီကၽြန္း) သို႔ အပို႔ခံခဲ့ရသည္။

မႏၱေလးေထာင္ႀကီးတြင္ ေမာင္သန္႔အား ႀကိဳးေပးေသာႏွစ္မွာ ခရစ္ ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလတြင္ ျဖစ္သည္။ ႀကိဳးေပးခံရစဥ္က ေမာင္သန္႔သည္ အသက္ ၂၁ ႏွစ္သာ ႐ွိေသးသည္။

မည္သို႔ဆိုေစ… မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔အဖြဲ႕သည္ ထိုကဲ့သို႔ အေရးမလွက်ဆံုးသြားရျခင္းမွာ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္အစိုးရ အင္အားႏွင့္ မိမိတို႔၏ ပကတိအင္အားကို ႏႈိင္းယွဥ္သံုးသပ္ႏုိင္စြမ္းမ႐ွိျခင္း၊ ပေဒသရာဇတ္ေခတ္အစဥ္အလာအတုိင္း အင္း၊ အုိင္၊ ခါးလွည့္လက္ဖြဲ႕မ်ားအေပၚ အလြန္အားထားမႈလြန္ကဲျခင္း၊ စစ္ေရးစစ္ရာအသိအျမင္ေခါင္းပါးျခင္း၊ ဒ႑ာရီသာသာ ပါးစပ္ရာဇ၀င္ ကိုသာ အဆင္ျခင္မဲ့ယံုၾကည္ကာ မိမိတို႔ေဆာင္႐ြက္သမွ် ေအာင္ျမင္မည္ဟု ထင္ျမင္ျပဳမူခဲ့ျခင္းႏွင့္ အခ်ိန္အခါႏွင့္ ေနရာေဒသ (ကာလံေဒသ) ၏ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ာကို သေဘာေပါက္နားလည္မႈမ႐ွိျခင္း၊ ၿခံဳ၍ ဆိုရေသာ္ မ်ိဳးခ်စ္စိတ္သာ ျပင္းထန္ၿပီး အရည္အခ်င္းအားျဖင့္ ခ်ိဳ႕တဲ့သူမ်ားျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ က်ဆံုးသြားခဲ့ရေလသည္။

စာကိုး
(၁) တင္ျမင့္၊ အဂၢံေတာင္က ေမာင္သန္႔ထခဲ့၊ စာေပဗိမာန္၊ ပထမအႀကိမ္ ၁၉၉၅။
(၂) လူထုဦးလွ၊ ကၽြန္ေတာ္စတီးပြဲစား။လူထုစာေပတိုက္ ၂၀၁၂
(၃) ဦးေတာ္သခင္ “ျမန္မာ့ေတာ္လွန္ေရးစိတ္ဓါတ္ႏွင့္မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔” ႐ႈမ၀မဂၢဇင္း (၁၉၅၅၊ မတ္လ)
(၄) အိမ္မဲေဒါင္းျပာ “တခါတုန္းက နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး (၁၉၀၉ ခု မင္းေလာင္းေမာင္သန္႔၏ လႈပ္႐ွားမႈ)” စစ္ျပန္မဂၢဇင္း အမွတ္ ၄၉ (၁၉၈၂ ေအာက္တိုဘာလ) စာ ၂၆၊၃၂။